Kümelenme, bilginin çok hızlı yayıldığı, rekabet edebilmek için değişimin ve yeniliklerle bütünleşmenin artık yadsınamaz bir gerçek olduğu günümüz dünyasında, ekonomik sürdürülebilirliği sağlayabilmek için teşvik edilen önemli bir unsur haline geldi.
Bölgeler; tarihsel gelişimleri, coğrafi konumları, girişimcilik kabiliyetleri gibi çeşitli etkenler sebebiyle, gelişim süreçlerinde birbirlerinden farklı yapılar oluşturmuşlardır. Bu farklılaşma, bazı sanayi kollarının bazı bölgelerde diğerlerine oranla daha fazla gelişmesine ve yoğunlaşmasına neden olmuştur.
Bölgelerin refah seviyelerini yükseltmeleri, o bölgeye özgü sektörlerin rekabetçilik düzeylerinin artmasına bağlıdır. Bilginin çok hızlı bir şekilde yayıldığı, rekabet edebilmek için değişimin ve yeniliklerle bütünleşmenin artık yadsınamaz bir gerçek olduğu günümüz dünyasında,firmaların birbirleri ile olan iletişimi ve ortak iş yapma kültürü bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Bu doğrultuda, ağır rekabet koşullarına karşı mücadele etme zorluğunun farkına varmaları ile birlikte firmaların sektörel iş birliklerine gitme çabalarının arttığı görülmektedir. Bu bağlamda, kümelenme kavramı daha çok telaffuz edilmeye başlamış ve ekonomik sürdürülebilirliği sağlaya- bilmek için teşvik edilen önemli bir unsur haline gelmiştir.
Literatürde, tanımı yapan kişi veya kurumun amacına göre birçok farklı kümelenme tanımı bulunsa da bu tanımların ortak noktası coğrafi yoğunluk ve birbirleri ile ilişkili faaliyet- te bulunma kavramlarıdır. Sektörel yapılanmalara ilişkin tanımlama ve çalışmaları açısından çok önemli bir yere sahip olan Porter, kümelenmeyi “Birbiriyle rekabet eden ama aynı zamanda iş birliği de yapan belirli alanlarda birbirine bağlı şirketler, uzman tedarikçiler, hizmet sağlayıcılar, ilgili sektörlerdeki firmalar ve bu firmalar ile bağlantılı kurumlardan oluşan coğrafi yoğunlaşmalar” olarak nitelendirmektedir. Dolayısı ile kümelenmeyi sadece belirli veya benzer sektörde faaliyet gösteren firmalar ya da sektörel yığınlaşma olgusundan, çok farklı bir boyuta taşımak gerekmektedir. Aynı veya benzer işi yapan işletmelere ek olarak bu yapılanmayı en etkili ve rekabetçi olacak şekilde tamamlayacak olan destekleyici kurumların da bu yapılanmanın içinde mutlaka var olması son derece önem arz etmektedir.
Kümelenme yapılanmasının temelinde, firmaların karlılığı ve sürdürülebilirliği yer almaktadır. İş birliği içinde hareket eden firmalar, başta girdi maliyetlerinin azaltılması olmak üzere birçok alanda, tek başlarına ulaşamayacakları bazı avantajlara sahip olabilmektedir. Küme içindeki firmaların ihracat, satış ve verimliliğinin artırılması, yenilik ve yeni teknolojilerin teşvik edilerek sektörün yenilikçilik düzeyinin yükseltilmesi, işletmeler arasında ağ oluşturulması ve yeni işletmelerin bölgeye çekilmesi, kümelenme yapılanmasının firmalara sağladığı başlıca faydaları arasında sayılmaktadır. Ayrıca aynı veya benzer alanlarda faaliyet gösteren firmaların bir araya gelmesi, lobi faaliyetleri ve diğer birçok ortak soruna çözüm bulma konusunda firmaların elini güçlendirmektedir.
Temel olarak bir küme yapılanmasın- da ana aktörler olan firmalar yanında, finansman sağlayıcı kurumlar, kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, medya ve destekleyici üst kuruluşlar da yer almaktadır.
Kümelerin ana aktörü ve olmazsa ol- mazı olan firmalar hem büyük ölçekli hem de KOBİ statüsünde olabilir. Bazı küme yapılanmalarında büyük ölçekli firmalar kümenin merkezinde yer alıp liderlik rolü üstelenebildiği gibi, bazı küme yapılanmalarında da genel olarak KOBİ’lerin ağırlığı olabilmektedir. Küme bünyesinde yer alan firmalar hammadde veya girdi tedarikçileri, hizmet sağlayıcılar (danışmanlık, lojistik vb.), üretici ve pazarlamacı firmalar olarak sınıflandırılabilir. Finans sektöründe faaliyet gösteren ve küme bünyesinde yer alan bankalar, girişim sermayesi şirketleri, leasing firmaları, özellikle üretimi gerçekleştiren firmalara kaynak sağlamaları açısından kritik öneme sahiptirler. Kamu kurum ve kuruluşları da izledikleri makro ve mikro politikalar sayesinde küme üyelerini yönlendirici veya destekleyici düzenlemeler yapmaktadırlar.
Bilginin üretilmesinde üniversiteler, araştırma merkezleri, teknoparklar ve laboratuvarlar ön planda iken, bilgi- nin yayılması aşamasında teknoloji transfer ofisleri büyük önem taşımak- tadır. Kümenin gelişmesi, tanıtımının yapılması, eksik veya ihtiyaç duyulan yeni aktörlerin kümeye dâhil edilmesi aşamasında medya ve iletişim firmalarına büyük görev düşerken, küme aktörleri arasında iş birliğinin devamlı hale getirilmesi, lobi faaliyetleri ve ortak ihtiyaçların karşılanması aşamasında da çatı kuruluşların etkin olması beklenmektedir.
Sonuç olarak ideal bir küme ortamında, firmaların ulusal ve uluslararası rekabette daha avantajlı olması, sürdürülebilirliğini sağlaması ve nihayetinde de kar elde etmesi, küme yapılanmasının firmalara sunduğu başlıca avantajlar olarak ortaya çıkmaktadır.
Kümelenme kavramının yaygınlaşması ve çeşitli kümelerin rekabet ortamında öne çıkmasıyla birlikte dünyadaki küme girişimleri de hızlı bir şekilde gelişmeye başlamıştır.
Özellikle 2005 yılından sonra birçok ülkede ve birçok sektörde küme girişimleri kurulmaya başlamıştır. Bu kümelerin neler yaptığı, nasıl yapılandığı ve amaçlarıyla ilgili yapılan çalışmalar “The Cluster Initiative Greenbook 2.0” adlı raporda yayınlanmıştır. 1500 kümeden anket yolu ile talep edilen bilgilere 50 ülkeden toplam 356 küme dönüş yapmıştır. Ankete katılan kümelerin Almanya, İspanya ve Danimarka’da yoğunlaştı- ğı görülmektedir. Kümelerin sektörlerine bakıldığında; bilişim, gıda ve otomotiv sektörlerinin öne çıktığı fakat çok farklı sektörlerde küme girişimlerinin de olduğu gözlenmiştir.
Araştırma yapılan kümelerin üye sayısı ortalama 80 olarak belirlenmiştir. Bu üyeler arasında firmalar en yüksek yüzdeyi oluşturmakla birlikte; araştırma merkezleri, üniversiteler, kamu kurumları ve yerel yönetimler de üyeler arasında sıralanmaktadır. Kümelerin faaliyetlerini etkin bir şekilde sürdürebilmesi için insan kaynağı, ofis vb. giderlerin karşılanması gerekmektedir.